Ստեղծագործական աշխատանք

— Ես մահճակալն եմ և ես այսօր ուզում եմ պատմել իմ բողոքները։ Բողոքներս շատ-շատ են ։ Ես մենակ առավոտներն եմ հանգստանում, իսկ գիշերվա մասին էլ չեմ ուզում խոսել, գժանոց է։ Երբ երեխաները հոգնած գալիս են տուն, նրանք պառկում են ուղիղ դեմքիս վրա և ոչ ոք չի հարցնում, ես քնած եմ թե չէ, խայտառակություն։ Գալիս են, պառկում են իմ վրա, հերիք չէ, վրաս փշուր են թափում, ջուր են թափում։ Եվ ամենավատը․․․ բերանիս մեջ մազեր են թափում և այնքան եմ նյարդայնանում։ Ինձ միայն մայրիկն է մի քիչ սիրում, որովհետև ինձ լվանում է, փռում, արրդուկում և այդպես ամեն օր։

306. Տրված առարկաներին երկուական հատկանիշ վերագրի՛ր: Ստացված նախադասությունների մեջ գրածդ բառը կամ արտահայտությունն ինչպե՞ս կանվանես:

            Օրինակ՝
Օր – Օրը պայծառ է: Օրը մթնեց:
            Նկար, թիթեռ, անտառ, քույր, ճամփորդ:

307. Փորձիր բացատրել, թե ինչո՞ւ են նախադասությունների մեջ ընդգծված բառերն անվանում ստորոգյալ (ստորոգել — հայտնել, տրամաբանորեն ինչ-որ բան վերագրել առարկային, առարկայի մասին եղածը հաստատել):

            Վաղուց արդեն սարերը կանաչ են:
            Նրա ծիծաղն անգամ սիրելի է:
            Արագիլը ճնճղուկի ձագերին պաշտպանում էր օձից:
            Արագիլը հավատարիմ թռչուն է:
            Այդ թռչունի հայրենիքը մեր բակի ծառն է:
            Հորեղբայրը դժվար ճանապարհով էր եկել:
            Ցերեկները սովորաբար մի քիչ քնում է:
            Ամպերը գունդ-գունդ կուտակվել էին:

308. Տրված նախադասություններից հերթով բառեր հանի՛ր այնպես, որ ամեն անգամ պահպանվի նախադասությունը:

Օրինակ՝

Տիրակալն իր սիրելի անտառի հարազատ խշշոցը հիշեց:
Տիրակալը սիրելի անտառի հարազատ խշշոցը հիշեց:
Տիրակալը սիրելի անտառի խշշոցը հիշեց:
Տիրակալը անտառի խշշոցը հիշեց:
Տիրակալը խշշոցը հիշեց:
Տիրակալը հիշեց:
Հիշեց

Ամառային արեգակը շիկացրեց բազմահարկ տների պատերը:
Ամառային արեգակը շիկացրեց տների պատերը։
Արեգակը շիկացրեց տների պատերը:
Շիկացրեց տների պատերը:
Շիկացրեց պատերը:
Շիկացրեց։

Հետո այդ հսկայական արձանը տեղափոխեցին գետափ:
Հետո հսկայական արձանը տեղափոխեցին գետափ:
Հետո արձանը տեղափոխեցին գետափ:
Արձանը տեղափոխեցին գետափ:
Արձանը տեղափոխեցին:
Տեղափոխեցին:

 Հռչակավոր ճարտարապետի հանճարը միայն ճարտարապետությամբ  չսահմանափակվեց:
 Հռչակավոր ճարտարապետի հանճարը ճարտարապետությամբ  չսահմանափակվեց:
Հռչակավոր ճարտարապետի հանճարը  չսահմանափակվեց:
Հռչակավոր ճարտարապետը  չսահմանափակվեց:
Ճարտարապետը  չսահմանափակվեց:
Չսահմանափակվեց:

Սերունդները երկար հիշեցին նաև այդ մեծ գիտնականին:
Սերունդները երկար հիշեցին նաև մեծ գիտնականին:
Սերունդները երկար հիշեցին մեծ գիտնականին:
Սերունդները երկար հիշեցին գիտնականին:
Սերունդները հիշեցին գիտնականին:
Սերունդները հիշեցին:
Հիշեցին:

Աշխարհը հնազանդորեն փռվեց Ալեքսանդրի ձիու ոտքերի առաջ:
Աշխարհը փռվեց Ալեքսանդրի ձիու ոտքերի առաջ:
Աշխարհը փռվեց ձիու ոտքերի առաջ:
Աշխարհը փռվեց ձիու առաջ:
Աշխարհը փռվեց ձիու:
Աշխարհը փռվեց:
Փռվեց:

Մենք այսօր ունեցել ենք քոլեջի ուսանողների հետ դասընթաց այսօր մենք խոսել ենք բուերի մասին։ Բուերը վայրի կենդանիներ են, նրանք կարողանում են գլուխը պտտեցնել 180 աստիճան։ Նրանց աչքի վրա կա պաշպանիչ շերտ, որը պաշտպանում է աչքերը որսի ժամանակ։ Բուերի տեսակները 157 են աշխարհում, իսկ Հայաստանում 7ը։ Նրանց թևերի հաստության պատճառով նրանք ոչ մի աղմուկ չեն հանում թռչելուց։ Նրանց ականջները տարբեր բարձրության վրա են մեկը վերև մյուսը ներքև, որ մեկը լսի վերև իսկ մյուսը ներքև, որ որս անեն։

1.Задайте вопросы к выделенным словам.

Полетели пчёлки к яблоньке.

(К чему полетели пчёлки)

По крыше дома тяжело застучал крупный дождь.

(По чему тяжело застучал крупный дождь)

Паук по паутине долез до ветки орешника.

(По чему долез до ветки орешника)

Мальчику нравились насекомые: стрекозы, кузнечики

(Кому нравились насекомые)

По небу плывут лёгкие облака.

(По чему плывут лёгкие облака.)

Ветер по морю гуляет и кораблик подгоняет.

(По чему гуляет ветер)

2.Прочитайте текст. Напишите ответы на вопросы.

Летом Миша с другом жил на даче. Они помогали дедушке. С дедушкой они работали в поле и

на огороде. Друзья часто ходили на озеро ловить рыбу. Вечером они возвращались домой с богатым уловом. Дома из рыбы варили уху.

1. С кем жил Миша на даче?

С другом

2.С кем они работали в поле?

С дедушкой

3.Куда ходили друзья?

Ходили на озеро ловить рыбу

4.С чем они возвращались домой?

С богатым уловом. Дома из рыбы варили уху.

3.Прочитайте и подумайте, почему от Гены спрятались грибы? Выпишите выделенные слова и поставьте к ним вопросы.

Однажды ребята пошли в лес(куда) за грибами. Гену (кого) с собой они не взяли. Он деревья ломал, в птиц из рогатки стрелял(что делал). Вернулись ребята с полными корзинами. Гена(кто)позавидовал ребятам. Схватил самую большую(какую) корзинку и побежал в лес. Под кустом(где) он нашёл рыжик. Вырвал(что сделал) его с корнем и бросил его в корзинку. Под ёлкой н увидел старый белый гриб(что). Гена наступил на гриб ногой и зашагал дальше. Испугались грибы и спрятались(что сделали) от Гены.

4.Спишите предложения, раскрывая скобки.

Павлик мечтал встретиться (с кем?) (волшебником).

Он вернулся домой (с чем?) с (победой, подарком, цветами).

Маша была довольна (чем?) (встрече, подарком).

Родители гордились (кем?) (сыном, сестрой).

5.Впишите окончания существительных. Устно поставьте к ним вопросы.

1.         Сладко пахло клубникой, земляниками, малиной

2.         За речкой    тянутся широкие поля.

3.         Мы с бабушкой       вместе сажали рассаду. А Катя ходила с подругой     по саду.

4.         Всё небо затянуло большой тучей        .

5.         Самолёт летит над пустыней    .

6.Впишите окончания существительных и вопросы к ним.

За домом (где) был большой сад с фруктовыми деревьями.

Мороз разукрасил лес снегом       и инеем     . (чем)

Весёлая речка покрылась льдом         . ( чем )

С болота несёт холодом   и туманом  . (чем)

Собака охотника стоит под деревом       ( чем) и

смотрит на добычу.

Вечером я с приятелем   (с кем) сидел в парке.

Վաղ միջնադարյան հայկական ճարտարապետության ամենանշանավոր հուշարձաններից Արուճի տաճարը գտնվում է գյուղի արևելյան մասում: Ըստ մատենագրական տեղեկությունների և եկեղեցու արևելյան ճակատին պահպանված շինարարական արձանագրության, Արուճի տաճարը կառուցել է իշխան Գրիգոր Մամիկոնյանը՝ կնոջ Հեղինեի հետ, VII դ. 60-ական թվականներին: Պատկանում է գմբեթավոր դահլիճ տիպի կառույցներին: Եկեղեցին կանգնած է եռաստիճան գետնախարսխի վրա: Ունի 16,95 x 34,6 մ չափերի աղոթասրահ, առագաստային անցումով գմբեթ (այժմ՝ քանդված), արևելյան խորանի երկու կողմերում, երկուական պատուհաններով ավանդատներ՝ իրենց վերին թաքստոցներով: Թեև գմբեթը բացակայում է, տաճարն իր վեհությամբ գերիշխում է շրջակա ընդարձակ համայնապատկերի վրա: Ս. Գրիգոր եկեղեցին, իր չափերով, վաղ միջնադարյան գմբեթավոր դահլիճների մեջ ամենամեծն է: Մուտքերը հյուսիսային, հարավային և արևմտյան կողմերից են: Կառուցված է սև, սրբատաշ տուֆ քարով: Տաճարն ուշագրավ է նաև իր արտաքին և ներքին ճարտարապետական ու ոճական լուծումների միասնությամբ: Արտաքին հարդարանքը լուծված է վաղ միջնադարյան ճարտարապետության սկզբունքներով՝ բազմաթիվ մեծաչափ լուսամուտներ, արևելյան ճակատի «հայկական խորշեր», քանդակազարդ կամարապսակներ, հյուսկեն քիվեր: Արուճի տաճարի դերը հայկական ճարտարապետության մեջ նշանավորվում է իր որմնանկարներով, որոնք հայկական վաղ միջնադարյան մոնումենտալ գեղանկարչության լավագույն օրինակներից են: Հսկայածավալ, չափազանց լուսավոր ներքին տարածությունը որմնանկարներին հաղորդել է հանդիսավորություն և վեհություն: Երբեմնի հարուստ որմնանկարներից պահպանվել են որոշ հատվածներ, որոնք վկայում են VII դ. Ստեփաննոս նկարչի կատարողական բարձր վարպետության մասին:

Ս. Գրիգոր եկեղեցին, իր երկարամյա պատմության ընթացքում բազմիցս նորոգվելով, անաղարտ պահպանել է իր նախնական նկարագիրը: Առաջին անգամ նորոգել է Խաչատուր վարդապետը XV դ.: Հետագայում՝ 1946 թ., 1958-1959 թթ. և 1964 թ., վերանորոգվել են առանձին հատվածներ, և բարեկարգվել է եկեղեցու շրջակա տարածքը:

Արուճի տաճարի հարավային կողմում, ¬1947-1952 թթ. պեղումների ժամանակ (ղեկ.՝ Վ. Հարությունյան) բացվել են իշխան Գրիգոր Մամիկոնյանի VII դ. 60-ական թվականների պալատական կառույցի և տաճարից հարավարևելք գտնվող բազիլիկ շինության ավերակները:

Արուճի քարավանատունը  թվագրվում է 13-րդ դարով։ Միջնադարյան այս ճանապարհամերձ հյուրատունը գտնվում էր Բագրատունյաց մայրաքաղաք Անին և Դվինը իրար կապող ճանապարհին, որը Հայաստանով անցնող Մետաքսի ճանապարհի մի հատվածն էր։ Այս ճանապարհն անցնում էր Արարատյան հարթավայրի բնակավայրերով` պտտվելով Պարսկաստանի, Բյուզանդական կայսրության, Վրաստանից հյուսիս և Կասպյան ու Կենտրոնական Ասիայից արևելք ընկած տարածքներով։ Միջնադարյան իջևանատները կառուցվում էին մայրուղիների, առևտրային ճանապարհների վրա, մեծ քաղաքներում, վանքերում։ Դրանք մեծ նշանակություն ունեին միջազգային քարավանային առևտրի զարգացման համար։Իջևանատունը մեկ մուտք ունեցող լայն շինություն էր. մուտքի բացվածքն այնքան մեծ էր նախատեսված, որ դրանով անցնեին բեռնավորված կենդանիներ (ուղտ, ավանակ, ձի)։ Միաժամանակ այն պատսպարում էր նաև մարդկանց` քարավանապետերին և նրանց սպասավորներին։ Արուճի քարավանատան կենտրոնական սրահը նախատեսված էր կենդանիների համար (ամուր կերամաններով և ջրամաններով), մինչդեռ կողային սրահները նախատեսված էին տերերի ու սպասավորների համար։ Դատելով Հայաստանում պահպանված քարավանատների թվից և չափերից` դրանք մեծ կարևորություն են ունեցել և գտնվել են նշանավոր երթուղիների վրա։

ՀՈՒԱ համար

Քարավանատունը հնարավոր է դիտարկել միայն դրսից, անմիջապես մոտենլով կառույցին, սակայն մուտք գործել հնարավոր չէ:

Մարզի տարածքում են գտնվում Արփի լիճ-ջրամբարը, Ա՛ուրյանի ջրամբարի հայկական հատվածը և Մանթաշի ջրամբարը։ Շիրակի մարզի կենտրոնական և հարավային հատվածում տարածվում է Շիրակի դաշտ իսկ հյուսիսային շրջանում՝ Աշոցքի սարհաթտ, միաժամանակ Շիրակի մարզում  են տարածվում Փամբակի Բազում լեռնաշխթաներ, Եղնախաղի, Ջավախքի, Արագածի  լեռնազանգվածների մի մասը։ Երկրաբանական կառուցվածքի տեսակետից տարածքը ընդհանուր առմամբ ունի համեմատաբար միատարր հրաբխային կազմություն և երիտասարդ հասակ։ Հայկական լեռնաշխարհի հետ միասին մարզի տարածքն անցել է երկրաբանական զարգացման բարդ ուղի։ Եռանդուն տեկտոնական շարժումներ, որոնց շնորհիվ երկրակեղևը  ծալքավորվել ու կոտրվել է, տեղի է ունեցել երկրաբանական տարբեր ժամանակաշրջաններում։ Սակայն մարզի ռելիեֆի ձևավորման գործում գլխավոր դերը պատկանում է այլապես  լեռնակազմությանը, երբ տարածքը բարձրացել է ծովի հատակից և թևակոխել ցամաքային զարգացման փուլ։ Հետագայում, շարունակվելով վերընթաց տեկտոնական շարժումները, ձևավորվել են միջին բարձրության լեռներ։ Նեոգենի ժամանակաշրջանի կեսերին տեղի ունեցած հզոր լեռնակազմական պրոցեսների հետևանքով տարածքի շրջակա լեռները դարձել են ավելի բարձր, հովիտները` ավելի խորը։ Այդ ժամանակաշրջանում է, որ այստեղ գոյանում են երկրակեղևի տարբեր ուղղություններով ձգվող Սևան-Շիրակի, Ջավախք-Արագած-Մասիսի և Աշոցքի բեկվածքները։

Եռանդուն տեկտոնական շարժումները ուղեկցվել են բուռն հրաբխականությամբ, որն ընդգրկել է մարզի ամբողջ տարածքը` սկսած Եղնախաղից, Աշոցքից մինչև Արագած։ Հրաբխային արտավիժման և ժայթքման նյութերը ծածկել են հսկայական տարածություններ` իրենց տակ թողնելով ծալքավոր և ծալքաբեկորավոր լեռների խղզման գծերի զգալի մասը` դրանց վրա գոյացնելով հրաբխային լեռնավահաններ, առանձին լեռնազանգվածներ, սարավանդներ։ Նման եղանակով են գոյացել Արագած լեռնազանգվածը, Ջավախքի, Աշոցքի, Եղնախաղի լեռնավահանները, Աշոցքի և Շիրակի սարահարթերը։

Մի քանի փուլով հանդես եկած սառցապատումների ներգործությամբ Արագածի, Ջավախքի, Եղնախաղի լեռների բարձր մասերում առաջացել են կրկեսանման գոգավորություններ, տաշտականման լայն հովիտներ։ Սառզադաշտերի  հալոցքային ջրերը լեռների լանջերին և ստորոտներին գոյացրել են մորենային  և սառցադաշտաջրաբերուկային կուտակումներ։